1. Mặc Tử – Sbooks

Sao lại bảo là muôn vật hết thảy khác nhau hết thảy giống nhau. Là vì các vật đều có tướng riêng, ví như một bào thai không thể đẻ ra hai người đúng in như nhau, một chồi cây không thể mọc ra đôi hoa đúng in như nhau, một cái khuôn không thể đúc hai đồng tiền đúng in như nhau. Đấy là tướng riêng của muôn vật. Bởi có tướng riêng, cho nên các vật hết thảy khác nhau. Nhưng mà dù có tướng riêng, muôn vật vẫn có một cái tướng chung; ví như con trai con gái tuy rằng khác nhau nhưng đều là người; người với cầm thú tuy rằng khác nhau, nhưng đều là loài động vật; loài động vật với loài thực vật tuy rằng khác nhau, nhưng đều là giống sinh vật. Đấy là tướng chung của các vật. Bởi có tướng chung cho nên các vật hết thảy giống nhau. Như thế gọi là đại đồng dị. Coi đó đủ thấy các sự giống nhau khác nhau, đều không phải là tuyệt đối.

2. Lão Tử Đạo Đức Kinh – Sbooks

Chữ Đức của Lão Tử hình như có vẻ siêu hình hơn. Đức không phải là một vật gì. Khi người ta dùng những danh từ chất và vật để thay nó chỉ là một sự miễn cưỡng mà thôi. Đức theo Lão Tử cắt nghĩa, thì là một cái tinh túy của mọi vật do Đạo sinh ra và để nuôi dưỡng vạn vật. Đức không có thực thể mà cũng không thể có hình tượng bao giờ. Nhưng ta phải nhớ rằng: Căn nguyên của Đức là ở Đạo, mà Đạo là thực chất. Vậy thì, Đức có thể ví với chữ thể năng l(énergie) trong khoa học.

Đức cũng là một thứ mà vạn vật đều hàm súc để sinh trưởng, Lão Tử thường nói sự cần kíp phải tích đức. Vậy thì Đức sẵn có của vạn vật có thể gọi là một thứ thể năng về sinh hoạt (énergie vitale). Đức ở cá nhân để phòng thân và cảm hóa thiên hạ có thể gọi là thể nặng về tinh thần lénergie spiritulle). Cắt nghĩa như thế thì chữ Đức mất hẳn, không còn nghĩa gì về siêu hình nữa.

Học thuyết của Lão Tử, về vũ trụ, là một ức thuyết như mọi cái ức thuyết khác, mặc dầu nó có vẻ độc đoán và lý luận không được minh bạch, đầy đủ.

(Ngô Tất Tố)