Phải Trái Đúng Sai

Phải Trái Đúng Sai 

Bạn luôn tìm thấy một đồng minh cho các lý lẽ của mình nhưng đó không phải là cái cách bạn tiêu phí thời gian cho việc tích lũy và sử dụng kiến thức.

Bạn cần, hơn thế, tìm ra phương cách tự soi xét mình theo những tiêu chuẩn đạo đức và giá trị đáng trọng.

Michael Sandel, một giáo sư đại học, đã truy nguyên những tranh cãi về “phải trái đúng sai” tràn ngập trong cuộc sống con người đến những cội nguồn tư tưởng của loài người với những vĩ nhân như Aristotle, Jeremy Bentham, Immanuel Kant, John Stuart Mill, Robert Nozick và John Rawl bằng một lối hành văn giản dị và khúc triết để trả lời câu hỏi rốt cuộc thì công lý là gì? Công lý nằm ở đâu?

Trong hành trình của cuốn sách, Michael Sandel lần lượt trình bày logic và hệ thống các cơ sở lý luận nền tảng của nhân loại, minh định các khía cạnh trái chiều của chúng, cũng như làm nổi bật mối liên hệ giữa các tư tưởng lớn có liên quan của loài người. Từng bước một trên từng phiến đá tư tưởng lịch sử, Michael Sandel dẫn dắt người đọc đến tòa lâu đài hoành tráng, một “Kim tự tháp” mang tên Công lý của loài người bao gồm có ba mặt tinh hoa: tối đa hóa phúc lợi/mức độ hữu dụng, quyền tự do lựa chọn và các giá trị đạo đức, lối sống tốt đẹp. Chính từ đỉnh cao của tòa “Kim tự tháp” này, trên vai những người khổng lồ của nhân loại, mà mỗi người đọc như thấu hiểu hơn cái “phải trái đúng sai” trong cuộc sống, có thể lý giải tường minh những hành vi, suy nghĩ, quan điểm của cá nhân và cộng đồng. Người đọc như thoát ra khỏi “tháp ngà” về tư duy, vượt ra khỏi những khung logic định sẵn, cứng nhắc dù dưới bất cứ từ ngữ hoa mỹ nào: Một sự giải thoái về tư tưởng và một sự phóng khoáng về tâm hồn trên đỉnh lộng gió.

Dẫu bay bổng là vậy, gấp quyển sách lại, nhìn cuộc sống xung quanh, tranh cãi về “phải trái đúng sai” vẫn là vấn đề xưa như Trái đất và còn dai dẳng như chính sự sống của loài người, người đọc cẩn thận sẽ rút ra được điều “phải” và điều “đúng” cho chính mình, biết cái “trái” và cái “sai” mà né tránh, phản kháng. Khung lý luận phán xét do Michael Sandel đưa ra ở chương cuối của cuốn sách sẽ chỉ là hão huyền nếu như mỗi chúng ta tự cho rằng đó là “khuôn vàng thước ngọc”. Hãy coi đó là một giá trị tham khảo tốt và là một lời nhắc nhở cho mỗi cá nhân trên con đường “phản tỉnh” (self-reflection) các giá trị cuộc sống và hành xử cá nhân.